بررسی کاربردی ورم پستان محیطی

منبع: شورای ملی ورم پستان، ایالات متحده، زمستان ۲۰۲۰

باکتری‌هایی که به بیشترین میزان باعث ابتلای گاو شیری به بیماری ورم پستان می‌گردند، بر اساس منشأ به دو گروه قابل تقسیم‌اند: پاتوژن‌های مُسری و پاتوژن‌های محیطی. پاتوژن‌های مسری عمده عبارت‌اند از Streptococcus agalactiae، Staphylococcus aureus، و سویه‌های مایکوپلاسما. پاتوژن‌های محیطی اصلی نیز عبارت‌اند از دو نوع باکتری: باکتری‌های کولیفرمی و سویه‌های استرپتوککی غیر از Streptococcus agalactiae. این سویه‌های استرپتوککی را «استرپتوکک‌های محیطی» می‌نامند.

منشأ اصلی پاتوژن‌های محیطی فضای فیزیکی‌‌ای است که گاو در آن زندگی می‌کند. اما عامل ورم پستان مُسری، گاو مبتلا و سرایت از یک گاو به گاو دیگر است. به همین دلیل، شیوه‌هایی که برای مبارزه با پاتوژن‌‌های مسری ابداع شده‌اند در برابر پاتوژن‌های محیطی مؤثر نیستند.

استرپتوکک‌های محیطی

تشخیص به وسیله‌ی کشت نمونه‌ی شیر

استرپتوکک‌های محیطی را می‌توان با کشت نمونه‌‌ی شیر کارتیه‌های آلوده به میزان ۰۱/۰ سی سی در محیط ایسکولین بلاد آگار تشخیص داد. عموماً، شیر مربوط به کارتیه‌های آلوده به ازای هر سی سی، حاوی بیش از ۱۰۰ واحد تشکیل دهنده‌ی کولونی در محیط کشت است.

میزان سرایت از گاو به گاو

موارد جدید ابتلای روزانه به ورم پستان در اثر سرایت از سایر گاوهای آلوده در طول دوره‌ی خشکی بیشتر از دوره‌ی شیرواری به وقوع می‌پیوندد. در صورت عدم درمان گاو خشک، این میزان در خلال دو هفته‌ی نخست دوره‌ی خشکی و مجدداً در خلال دو هفته‌ی باقی مانده پیش از موعد زایش به شدت افزایش می‌یابد. در هر دوره‌ی متوالی خشکی نیز میزان ابتلا به ورم پستان در اثر سرایت از سایر گاوهای خشک نسبت به دوره‌ی خشکی پیشین بیشتر می‌شود.

میزان ابتلا در ۷۵ روز نخست پس از زایش بیشتر از ایام باقیمانده‌ی دوره‌ی شیرواری است. آمار ابتلای ناشی از آلودگی استرپتوککی نیز در هر دوره‌ی شیرواری نسبت به دوره‌ی قبلی‌اش بالاتر می‌رود.

مدت بروز

تقریباً ۶۰ درصد از عفونت‌های ناشی از سرایت استرپتوکک طی کمتر از ۳۰ روز از میان می‌روند، اما حدود ۱۸ درصد آنها مزمن می‌شوند و بیش از ۱۰۰ روز دوام می‌آورند. حدود ۴۰ درصد عفونت‌های موجود در دوره‌ی شیرواری نیز بلافاصله از بین می‌روند.

شیوع

درصد کارتیه‌های آلوده به استرپتوکک‌های محیطی در هر لحظه عموماً اندک است و به ندرت، از ۱۰ درصد فراتر می‌رود.

روش‌های نظارت بر گله

بهترین شیوه‌ی ارزیابی ورم پستان ناشی از آلودگی به استرپتوکک‌های محیطی، کشت باکتریولوژیکی نمونه‌ی شیر گاو تازه‌زا، گاو تازه خشک شده و شیر به دست از آمده از کارتیه‌هایی است که عفونت کلینیکال پیدا کرده باشند. در مقابل، سوماتیک سل کانت تک‌تک گاوها و کشت نمونه‌ی شیر بالک تانک، روش‌های چندان مؤثری به شمار نمی‌آیند.

باکتریال سل کانت و سوماتیک سل کانت نمونه‌ی شیر بالک تانک، در اثر سرایت استرپتوکک‌های محیطی از گاوهای آلوده به گاوهای سالم، قابلیت افزایش یافتن دارند. با وجود این، نمی‌توان بر اساس این دو شاخص، تأثیر استرپتوکک‌های محیطی را بر گله‌ی شیری به درستی ارزیابی نمود.

باکتری‌های کولیفرمی

باکتری‌های کولیفرمی عامل ابتلا به ورم پستان در گاو شیری عبارت‌اند از:

• Escherichia coli
• Klebsiella Pneumoniae
• Klebsiella oxytoca
• Enterobacter aerogenes

تشخیص به وسیله‌ی کشت نمونه‌ی شیر

باکتری‌های کولیفرمی را نمی‌توان به خوبی بر اساس ۰۱/۰ سی‌سی نمونه‌ی شیر گرفته شده از کارتیه‌های آلوده در محیط ایسکولین بلاد آگار کشت داد. واحدهای کولونی ساز به ازای هر سی‌سی نمونه‌ی شیر غالباً کمتر از ۱۰۰ یا زیر آستانه‌ی تشخیص در این روش هستند. کشت ۰۱/۰ سی‌سی نمونه‌ی شیر در محیط ایسکولین بلاد آگار و کشت ۱/۰ سی‌سی در یک نیمه از محیط مک کانکی آگار به در تلفیق با یکدیگر، دقت تشخیص را بالاتر می‌برد.

میزان سرایت از گاو به گاو

میزان سرایت ورم پستان کولیفرمی از گاو آلوده به گاو سالم در دوره‌ی خشکی چهار برابر بیشتر از دوره‌ی شیرواری است. این میزان خصوصاً در خلال دو هفته‌ی نخست دروه‌ی خشکی و دو هفته‌ی ماقبل تاریخ زایش بیشتر از سایر مقاطع دوره‌ی خشکی است. علاوه بر این‌ها، شدت سرایت در هر دوره‌ی خشکی از دوره‌ی خشکی پیشین بیشتر خواهد شد.

میزان سرایت از گاو آلوده به گاو سالم در اوایل دوره‌ی شیرواری از هر مقطعی شدیدتر است و با پیش رفتن دوره‌ی شیرواری به تدریج از شدت‌اش کاسته می‌شود.

مدت بروز

عمر عفونت‌های کولیفرمی‌ای که از گاو آلوده به گاو سالم سرایت می‌کنند عموماً کوتاه است. بالغ بر ۵۰ درصد موارد این عفونت‌ها کمتر از ۱۰ روز به طول می‌انجامند و نزدیک به ۷۰ درصدشان حداکثر تا ۳۰ روز دوام می‌آورند. با وجود این، عفونت‌های کولیفرمی می‌توانند مزمن شوند. اثبات شده که ۱۳ درصد از موارد این نوع عفونت بالغ بر ۱۰۰ روز به طول می‌انجامند. اما تنها ۵/۱ درصد از عفونت‌های E.coli بیش از ۱۰۰ روز باقی می‌مانند.

شیوع

درصد کارتیه‌های آلوده در هر لحظه‌ی مفروض عموماً بسیار اندک است. امروزه می‌دانیم حداکثر یک درصد کارتیه‌ها به عفونت کولیفرمی دچار می‌گردند، اما ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد ابتلا به ورم پستان بالینی ناشی از باکتری‌های کولیفرمی است.

روش‌های نظارت بر گله

سوابق دقیق موارد جدید ابتلا به ورم پستان بالینی به همراه کشت نمونه‌ی شیر گرفته شده از کارتیه‌های آلوده بهترین روش برای ارزیابی شدت ابتلا به ورم پستان کولیفرمی است. بر عکس، سوماتیک سل کانت مربوط به شیر بالک تانک، سوماتیک سل کانت مربوط به هر یک از گاوها، کشت شیر مربوط به کل گله، کشت شیر زیرمجموعه‌ای از گله، و کشت شیر بالک تانک، هیچکدام در تعیین مؤثر و دقیق سطح ابتلا به این نوع ورم پستان، روش مناسب و مطلوبی به شمار نمی‌آیند.

عوامل و شرایط محیطی

گاوهایی که در سالن مسقف یا بهاربندهای بسته نگهداری می‌شوند در قیاس با گاوهایی که در مراتع آزاد چرا می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به ورم پستان محیطی هستند.  منشأ پاتوژن‌های محیطی عبارت‌اند از کود، بستر، خوراک، گرد و غبار، انواع آلودگی‌ها، خاک، گِل و آب.

مواد مورد استفاده برای پوشش بستر منبع مهمی برای تماس سرپستانک گاو با پاتوژن‌های محیطی هستند. تعداد باکتری‌های موجود در بستر بسته به نوع و شدت آلودگی آن (مثلاً بسته به این که بستر به اقلام تشکیل دهنده‌ی جیره آغشته باشد یا خیر)، میزان رطوبت و دما، نوسان می‌کند. مواد غیرارگانیک و کم رطوبت از قبیل ماسه یا خاکه‌ی آهک به مواد ارگانیک خرد یا رنده شده ترجیح دارند. به طور کلی، هر قدر رطوبت ماده‌ی به کار رفته در پوشش بستر کمتر باشد، تعداد پاتوژن‌های موجود در آن نیز کمتر خواهد بود. از سوی دیگر، دماهای گرم‌تر برای رشد این پاتوژن‌ها مفیدند اما دماهای سردتر از رشد پاتوژن‌های مزبور می‌کاهند.

مواد ارگانیک خرد یا رنده شده از قبیل خاک اره، رنده‌ی جوب، کود بازچرخانی شده، چوب بلال پلت شده، پوسته‌ی بادام زمینی و کلش خرد شده غالباً حاوی جمعیت بالایی از کولیفرم‌ها و استرپتوکک‌ها هستند. در مقابل، تعداد کولیفرم‌ها در ساقه‌های بلند و تمیز کاه و کلش، اندک است؛ با وجود این، استرپتوکک‌های محیطی در کلش ساقه بلند و تمیز هم می‌تواند در جمعیت‌های بزرگ رشد و نمو کند. استفاده از ضدعفونی کننده‌های شیمیایی یا آهک نیز برای پایین نگه داشتن جمعیت کولیفرم‌ها چندان عملیاتی نیست زیرا برای حصول نتیجه‌ی مطلوب،  باید این عمل را به دفعات – اگر نگوییم هر روز – تکرار کنیم. اثبات گردیده که تعویض کامل پوشش ارگانیک بستر در یک سوم انتهایی کف فری استال‌ها موجب می‌شود تماس سرپستانک‌ها با باکتری‌های کولیفرمی کاهش بیابد.

شرایط محیطی‌ای که می‌تواند سبب افزایش این تماس شود عبارت‌اند از تراکم بی‌رویه‌ی سالن‌ها؛ تهویه‌ی ضعیف؛ کودروبی ناکافی انتهای فری استال‌ها، راهروها، آخورها و فضاهای جابجایی و تداخل گاوها؛ خالی ماندن کف فری استال‌ها؛ دسترسی گاوها با آبگیرها یا زمین پوشیده از گل و لای؛ کثیف بودن محیط زایشگاه؛ و عدم رعایت بهداشت عمومی در محیط گاوداری.

مبارزه با ورم پستان محیطی

بهترین راه مبارزه با ورم پستان محیطی، کاهش امکان تماس سرپستانک‌ها با پاتوژن‌های بالقوه و یا افزایش مقاومت گاو در برابر آنهاست.

استفاده از تیت دیپ‌ها – محلول‌های ضدباکتری. ضدعفونی سرپستانک‌ها پس از اتمام دوشش با استفاده از تیت دیپ‌های ضدباکتری توصیه می‌گردد. در این روش، استرپتوکک‌های محیطی تا حد معینی از میان می‌روند، اما خطر سرایت کولیرفم‌ها از گاو به گاو همچنان وجود خواهد داشت.

استفاده از تیت دیپ‌ها – محلول‌های ممانعت‌زا. طبق نتایج تحقیقات علمی، استفاده از این قبیل محلول‌ها پس از اتمام دوشش، تعداد سرایت‌های جدید کولیفرمی را از گاوهای آلوده به گاوهای سالم کاهش می‌دهد. شدت تأثیر مواد مذکور بر استرپتوکک‌های محیطی و پاتوژن‌های مسری کمتر از تیت دیپ‌های ضدباکتری است.

استفاده از تیت دیپ‌ها – دوره‌ی خشکی. تلاش برای مهار ورم پستان محیطی در دوره‌ی خشکی با استفاده از تیت دیپ‌های ضدباکتری و تیت دیپ‌های ممناعت‌زا که مختص دوره‌ی شیرواری طراحی شده‌اند، هیچ توفیقی در بر نداشته است. مع هذا، تحقیقات اخیر در مورد کاربرد تیت دیپ‌های پایا (که دو تا پنج روز قدرت اثر خود را حفظ می‌کنند) در دوره‌ی خشکی نشان داده است که ترکیبات مزبور [پس از تکامل فرمولاسیون] برای مهار عفونت‌های محیطی، آینده‌ی درخشانی را به ما نوید خواهند داد.

درمان گاو خشک – درمان تمام کارتیه‌های تک‌تک گاوهای خشک توصیه می‌شود. درمان گاو خشک موارد جدید ابتلا را در اثر آلودگی به استرپتوکک‌های محیطی در اوان دوره‌ی خشکی تا حدی زیادی کاهش می‌دهد اما در یکی دو هفته مانده به تاریخ زایش تأثیر چندانی ندارد. تکرار درمان در دوره‌ی آستانه‌‌ی زایش فایده و اثر چندانی نخواهد داشت.

درمان گاو شیروار – ضریب موفقیت مبارزه با استرپتوکک‌های محیطی در دوره‌ی شیرواری عموماً ۵۰ تا ۶۰ درصد است. آنتی‌بیوتیک‌های تأیید شده برای درمان دوره‌ی شیرواری یکسره در مبارزه با کولیفرم‌ها بی‌تأثیرند، اما به دلیل کوتاه بودن دوره‌ی این نوع عفونت، ضریب موفقیت درمان می‌تواند به ۵۰ درصد برسد.

بَک فلاشینگ واحد دوشنده — بک فلاشینگ واحد دوشنده در مبارزه با ورم پستان محیط بی‌تأثیر است.

کارکرد دستگاه شیردوشی – عدم تنظیم دقیق دستگاه شیردوشی به نحوی که سُر خوردن لاینر و جدا شدن خرچنگی از یک سو و التهاب سرپستانک از سوی دیگر مکرراً به وقع بپیوندد، قابلیت آن را دارد که آمار ابتلا به ورم پستان محیطی را بالا ببرد.

تیمار پستان – دوشیدن گاو در حالی که رطوبت پستان و سرپستانک گرفته نشده، شیوع ورم پستان محیطی را شدت خواهد بخشید. پیش از اتصال خرچنگی، سرپستانک‌ها باید الزاماً تمیز و خشک شده باشند. توصیه می‌شود فقط سرپستانک‌ها – و نه خود پستان – شسته شوند.

استفاده از پری‌دیپ — استفاده از پری‌دیپ ضدباکتری، از تعداد موارد جدید ابتلا به ورم پستان محیطی در طول دوره‌ی شیرواری می‌کاهد. پیش از اتصال خرچنگی به پستان باید سرپستانک را از باقیمانده‌ی محلول پری‌دیپ به دقت پاکسازی نمود تا از آلودگی شیر به این محلول پیشگیری گردد.

ایمنی‌سازی — ایمنی‌سازی گاوها در دوره‌ی خشکی با باکتری ای-کولای J-5 سبب کاهش تعداد و شدت موارد کولیفرمی کلینیکال در اوایل دوره ی شیرواری خواهد شد.

جیره – جیره‌هایی که از لحاظ ویتامین‌های A و E، بتاکاروتن، و مواد معدنی کمیابی همچون سلنیم، مس، و روی نقص داشته باشند به افزایش موارد ابتلا به ورم پستان محیطی دامن خواهند زد.

مدیریت محیطی – محیط نگهداری و پرورش گله‌ی گاو شیری باید به حداکثر ممکن خشک و پاکیزه باشد. محیط گاو خشک، گاو آستانه‌ی زایش و گاو تازه‌زا همان قدر مهم است که محیط گاو شیروار اهمیت دارد.

 

برگرفته از:

A Practical Look at Environmental Mastitis. J.S. Hogan and K.L. Smith, Compendium on Continuing Education for the Practicing Veterinarian. Volume 9, no. 10. 1987. p. F342