درمان لنگش در گاو شیری بسیار دشوار است: از بروز لنگش پیشگیری کنید.
نویسنده: جیم دیکرِل (Jim Dickrell)
گزارشی از همایش تغذیه و مدیریت گاو شیری در چهار ایالت عمده‌ی آمریکا
منبع: نشریه‌ی Dairy Herd Management
لنگش در گاو شیری یکی از آن گرفتاری‌های آزاردهنده‌ای است که گاوداران در همه جای جهان با آن دست به گریبان‌اند: لنگش در گاو شیری مشکلی است که پس از بروز، مزمن می‌شود. به بیان ساده‌تر، گاوی که لنگ می‌شود، معمولاً لنگ می‌ماند.
شاید بتوان با سم چینی و جدا سازی گاوهای دچار لنگش تا حدی از شدت لنگش آنها کاست ولی غالباً شرایطی که باعث لنگ شدن گاو در محیط دامداری می‌شود – یعنی مدیریت آمد و شد گاوها و آسایش جایگاه و کیفیت راهروهای دام – شرایطی ماندگار هستند که خود را به گله تحمیل می‌کنند.
دکتر نایجِل کوک (Nigel Cook)، دامپزشک متخصص در آسایش گاو شیری که استاد دانشکده‌ی دامپزشکی در دانشگاه ویسکانسین آمریکاست، معتقد است: «در گذشته همه فکر می‌کردند فقدان محیط آسوده برای گاو شیری و ناگزیر شدن حیوان برای ایستادن روی سطوح سخت، در زمره‌ی عوامل ثانوی مؤثر در تشدید درجه‌ی لنگش هستند.»
به زعم دکتر کوک، «امروزه می دانیم که سر پا ایستادن گاو به مدت طولانی به احتمال بسیار قوی عامل اصلی پاتوژنز شدن نوک پنجه در گاو شیری است … و نه عامل ثانویه‌ی آن. افزایش فشار وارده بر سم در نتیجه‌ی استراحت ناکافی گاو محتمل‌ترین دلیل متورم شدن ناحیه‌ی سم است!»
به زبان ساده، اتفاقی که می‌افتد از این قرار است: کاهش مدت زمان خوابیدن گاو روی زمین یعنی افزایش بی‌رویه‌ی فشار وزنی وارده بر سم گاو که سبب بروز لنگش می‌شود. با ابتلای گاو به لنگش، رفتار استراحتی آن از حالت طبیعی خارج می‌شود و اجازه نمی‌دهد که سیستم سم به درستی بهبود بیابد. و این وضعیت هم به نوبه‌ی خود، لنگش را مزمن می‌کند. کار به جایی می‌رسد که یک چرخه‌ی بی‌پایان یا یک سیکل معیوب از لنگش مزمن دامن‌گیر حیوان می‌شود. وقتی گاوی دچار لنگش می‌شود، در بیشتر موارد گریزی از آن پیدا نمی‌کند. به عبارت ساده‌تر، «گاوی که لنگ شد تا آخر لنگ می‌ماند».
در عمل، التهاب ناحیه‌ی سم موجب لنگ شدن گاو شیری می‌شود. و مهم‌ترین عامل این التهاب، افزایش بار پاها به دلیل کمبود استراحت است. به باور دکتر کوک «بهتر است اسم زخم‌های ناحیه‌ی سم را بگذاریم مرض سر پا ایستادن. پس بهینه ساختن شرایط آسایش دام مهم‌ترین اقدامی است که باید برای پیشگیری از بروز لنگش صورت بدهیم».
از جمیع نکات فوق می‌توان نتیجه گرفت که کمابیش تمام ابعاد عمده‌ی مدیریتی در گله – از مدیریت جیره گرفته تا طراحی و مدیریت جایگاه – در میزان آسیب‌پذیری گاو نسبت به لنگش، نقش خاص خود را ایفا می‌کنند. تراکم بی‌رویه‌ی بهاربند دسترسی گاوها را به آخور دشوار می‌کند و مدت زمان ایستادن آنها را در امتداد آخور افزایش می‌دهد. در نتیجه، گاوها زمان کوتاه‌تری را برای نشستن و استراحت کردن صرف می‌کنند. طراحی نادرست یا ناقص فری‌استال‌ها می‌تواند به استفاده‌ی محدود گاو از آنها و کاهش زمان دراز کشیدن در بستر شود. طراحی غلط بهاربند و تهویه‌ی ضعیف آن ممکن است به تجمع گاوها در نقاط خاصی از آن منجر گردد و در نتیجه، مدت زمان سر پا ایستادن گاوها بیشتر شود و بر عکس، از مدت زمانی که دام در طول شبانه‌روز بر زمین می‌نشیند کاسته شود.
دکتر کوک در عین حال معتقد است که «استرس گرمایی نقش بسیار بزرگ و مستقیمی در احتمال بروز لنگش ایفا می‌کند». به باور وی، استرس گرمایی در فصل تابستان یعنی رویارویی با معضل لنگش همزمان با فرا رسیدن فصل پاییز.
دکتر کوک معتقد است که بروز لنگش از خرده محیط‌هایی سرچشمه می‌گیرد که گاو در طول شبانه‌روز در آنها به سر می‌برد و وقت می‌گذراند. در یک تحقیق میدانی معلوم گردیده است که با افزایش شاخص دما-رطوبت از ۶۸ به ۷۹، مدت زمانی که گاو در هر شبانه‌روز روی بستر می‌خوابد سه ساعت و نیم کمتر می‌شود. به زعم دکتر کوک، «همین یک استرس محیطی برای بروز لنگش در گاو شیری کافی است».
جنس بستر نیز در بروز لنگش نقش خاص خود را بازی می‌کند. غالباً، بستر عمیق ماسه‌ای را بهترین گزینه‌ی ممکن تلقی می‌کنند. ولی دکتر کوک گوشزد می‌کند که «عوامل مؤثر در بروز موارد جدید لنگش در بسترهای ماسه‌ای در مقایسه با تشک کمابیش یکسان است. گله‌های زیادی وجود دارند که برای بستر گاوها از همین تشک‌ها بهره گرفته‌اند و آمار لنگش در آنها پایین بوده است».
بزرگ‌ترین مزیت ماسه بادی در واقع کاستن از مزمن شدن لنگش است زیرا ماسه بستر آسوده‌ای برای گاو فراهم می‌کند و حیوان را به خوابیدن روی آن تشویق می‌نماید. در نتیجه، زمان بیشتری برای بهبود ضایعات سیستم سم فراهم می‌شود.
در گله‌هایی که از تشک برای بستر جایگاه دام استفاده می‌شود، در صورت تأمین شرایط زیر، بروز لنگش مهار خواهد گردید:
۱. طراحی فری‌استال‌ها کاملاً بی‌نقص و حرفه‌ای باشد.
۲. موارد تازه‌ی لنگش شناسایی و به نحو مؤثر درمان شوند.
۳. امکان بهبود گاوهای لنگ روی بستر متشکل از کمپوست کود گاوی فراهم گردد.
۴. عوامل عفونی بروز لنگش با استفاده از حمام سم مهار شوند.
۵. روی تشک‌ها با لایه‌ای از کود گاوی کمپوست شده پوشیده شود تا امکان صدمه دیدن مفصل خرگوشی گاوها کاهش یابد.
از دیدگاه دکتر کوک، استفاده‌ی منظم از حمام سم برای کاهش پاتوژن‌های عامل لنگش بسیار مهم و مؤثر است. در آغاز استفاده از این روش، گاوها باید ۴ بار در هفته از حمام سم عبورداده شوند تا بتوان پاتوژن‌های مزبور را به خوبی مهار کرد. با پیشرفت تدریجی در مهار این پاتوژن‌ها می‌توان تعداد وعده‌های حمام سم را تا یک نوبت در هفته کاهش داد.
دکتر کوک استفاده از یک ترکیب آنتی‌باکتریال را نیز که تأثیر آن در مبارزه با درماتیت انگشتی و پوسیدگی سم به اثبات رسیده باشد توصیه می‌کند. این ترکیب‌ها باید حداکثر حاوی ۵ درصد سولفات مس، حداکثر ۴ درصد فرمالین (در هوای سرد باید از کاربرد فرمالین پرهیز نمود زیرا اثرگذاری این ماده در دماهای پایین مختل می‌شود) و یک عامل اسیدساز باشند که پ.هاش. آن کمتر از ۰/۳ نباشد.
بنا به توصیه‌ی دکتر کوک، «محلول حمام سم به ازای ۱۵۰ تا ۳۰۰ نوبت عبور گاو از آن اثرگذاری خود را حفظ می‌کند.» و نیز به خاطر داشته باشیم که تمام طبقات گله از جمله گاوهای خشک باید از حمام سم عبور کنند. حمام‌هایی که طول بیشتری داشته باشند (۵/۳ الی ۴ متر) ترجیح دارند زیرا در این صورت اطمینان حاصل خواهد شد که هر سم حد اقل دو بار در محلول ضدعفونی کننده غوطه‌ور می‌گردد.
گذشته از این، تمام گاوها باید دو نوبت در هر سال سم‌چینی شوند مگر آن که فرسایش جعبه‌ی شاخی سم در گاوداری شما یک مشکل حادتر از حد معمول باشد. به عقیده‌ی دکتر کوک سم‌چینی دقیق و تخصصی باید هر ۴ تا ۶ ماه یک بار در سطح گله انجام شود. در اکثر گله‌های صنعتی، سم‌چینی در اواسط دوره‌ی شیرواری و نیز به محض خشک شدن گاوها صورت می‌پذیرد. اما در بعضی گله‌ها – اگر زخم و التهابات سیستم سم در سطح گله شایع باشد – نخستین سم‌چینی را ۸۰ الی ۱۲۰ روز بعد از زایش انجام می‌دهند تا این معضل را بهتر مهار کنند.
سخن آخر آن که برای کاهش خطر ابتلا به لنگش باید موارد زیر در محیط دامداری تحقق یابند:
- گاوها مدت زمان کوتاه‌تری روی سطوح سیمانی و بتنی بایستند.
- نرده‌های گردنی در فری‌استال‌ها فضای داخل آنها را محدود نکرده باشند، ارتفاع بستر فری‌استال کم باشد و در محل قرار گرفتن تخته سینه مانعی وجود نداشته باشد تا گاوها برای خوابیدن و برخاستن آسوده فضای کافی در اختیار داشته باشند و به استفاده از فری‌استال‌ها تشویق شوند.
- عرض فری‌استال‌ها بیشتر باشد.
- استفاده از سیستم‌های انتقال کود غیر از اسکریپرهای اتوماتیک برای جلوگیری از انباشت کودی که سم‌ها را آلوده می‌کند.
- استفاده از سطوح غیر لغزنده و غیر تنش‌زا برای راهروها به جای سطوح شیاردار که کود را از شکاف‌های خود به کانال‌های زیرین هدایت می‌کنند.
- دسترسی به مرتع یا فضای باز مجاور بهاربند برای تحرک فیزیکی بیشتر دام.
- عرض بیشتر آخورها.
- دسترسی به داربست سم‌چینی برای رسیدگی منظم به سیستم سم گله و استفاده از حمام‌های سم مؤثر.
- تشخیص و درمان فوری لنگش.
از طریق نشانی زیر می‌توانید به مجموعه اسلایدهای دکتر کوک رجوع کنید که وی آنها را اخیراً در کنفرانس تغذیه و مدیریت گاو شیری با حضور مجازی کارشناسان و اساتید چهار ایالت عمده‌ی آمریکا ارائه داد:
http://fourstatedairy.org/proceedings/4_cook_lamenessin.pdf
لنگش می‌تواند از تلیسه‌ها آغاز شود
در خلال چند سال گذشته، دامپزشکان و متخصصان مدیریت سم متوجه شده‌اند که آمار بروز لنگش در تلیسه‌های شکم اول رو به افزایش گذارده است، به خصوص اگر تلیسه‌ها در فری‌استال‌هایی نگهداری شوند که بسترشان با ماسه پوشیده شده باشد و به سربند مجهز باشند.
به باور دکتر نایجل کوک، پنجه‌های قدامی تلیسه‌ها در چنین شرایطی به طور دائمی و غیر قابل ترمیم آسیب می‌بینند که بعضی کارشناسان نام ضایعه‌ی مارپیچی را برای آن برگزیده‌اند. این آسیب زمانی پدید می‌آید که تلیسه‌ها تلاش می‌کنند با فشار آوردن بر پاهای جلویی خود از میان سربند به خوراک داخل آخور دسترسی بیابند.
برای پیشگیری از این سندرم باید:
- تلیسه‌ها را حداقل تا سن بلوغ روی بستر کود کمپوست شده نگهداری کرد.
- در صورت استفاده از فری‌استال، باید از بستر ارگانیک یعنی کود کمپوست شده بهره جست و از ماسه‌ی بازیافتی پرهیز نمود.
- استفاده از سربند را باید تنها به بهاربند تلیسه‌های آبستن محدود نمود و در بهاربند تلیسه‌های غیر آبستن و تلیسه‌های شکم اول از نرده‌های مورب یا افقی/عمودی بهره جست.
- در بهاربندهای پرورش تلیسه باید کف سطوح را اختصاصاً برای رفت و آمد آسوده و آسان تلیسه‌ها طراحی نمود که یکی از روش‌های تأمین این هدف، ایجاد زوائد و شیارهای بسیار ریز است تا از لغزش پای تلیسه‌ها جلوگیری شده، در عین حال خاصیت خفیف ارتجاعی زیر سم تلیسه‌ها ایجاد گردد.
باید فضای لازم برای تحرک بیشتر تلیسه‌ها را در بهاربندهای باز و بزرگ‌تر یا مراتع همجوار فراهم کرد.